Nizâmi'nin romantik destanı Hüsrev ile Şirin beş mesnevinin bir araya getirilmesinden oluşmuş bir hamse'dir. Hamse beşli mesnevilere verilen bir isimdir. Hüsrev ile Şirin divan türünde yazılmış ilk hamse örneğidir. Dünya edebiyatının temel eserlerinden sayılır ve dünyanın birçok diline çevrilmiştir.
Hüsrev İran'ın Şirin ise Ermenistan'ın aristokrat ailelerine mensuptur; yaşam birbirinden çok uzakta olan bu iki genci aşkın sihirli şerbeti ile bağlamıştır. Bu aşk derin bir özleme ve kavuşma arzusuna dönüşür. Birbirlerini görmek için sabırsızlanırlar. Şirin İran'a gidebilmek için uğraşırken Hüsrev de Ermenistan'a gidebilmek sevgilisini görebilmek için yanıp tutuşmaktadır. Sonunda ikisi de bulundukları ülkeyi terk edip birbirlerine doğru yola çıkarlar...
Dönemin minyatür ve tezhip sanatçıları bu kitap için en güzel süslemelerini yaptılar. O dönemin süsleme sanatının bir gereği olarak sular gümüş boyalarla tasvir edildiklerinden bu miyatürlerdeki su resimleri günümüze ne yazık ki karararak gelebilmiştir. Masmavi dereler pınarlar cennete benzeyen bahçeler ve Hüsrev ile Şirin'in bir pınarda karşılaşmasının o büyülü anını anlatan onlarca resim kitap sayfalarını ve okurların düş dünyalarını süslemektedir...
